اموالی که مالک خاص ندارند
* اموالی که مالک خاص ندارند سه قسم است:
1- اموال عمومی: اموالی هستند که مورد استفاده تمام مردم است یا اختصاص به مصالح عمومی دارد و دولت تنها آن ها را اداره می کند نه این که مالک آن ها باشد مانند کتابخانه های عمومی و آثار تاریخی، خیابان ها و میدان های عمومی و کوچه هایی که بن بست نیستند (ماده 24 تا 27 قانون مدنی). کوچه های بن بست جزو اموال عمومی به حساب نمی آیند بلکه در مالکیت خصوصی کسانی است که در آن کوچه سکونت دارند. نقل و انتقال اموال عمومی نیاز به قانون دارد
فروش اموال عمومی ممنوع است و ضمانت اجرای آن، بطلان معامله است (ماده 25 قانون مدنی).
2- اموال مباح: اموالی هستند که ملک اشخاص نمی باشند و افراد مردم مطابق مقررات می توانند آن ها را تملک کنند یا از آن ها استفاده نمایند مانند اراضی موات یعنی زمین های معطل افتاده که کشت و زرع در آنها نیست، آب های مباح، معادن، دفینه و شکار (ماده 27 قانون مدنی).
* دفینه مالی است که در زمین یا بنایی دفن شده و برحسب اتفاق و تصادف پیدا می شود (ماده 173 قانون مدنی) و اگر مالک آن معلوم نباشد مال «یابنده» است مگر عتیقه باشد که در این صورت متعلق به «دولت» است.
* پیدا کردن دفینه در ملک غیر: به مالک آن اطلاع داده می شود اگر مالک توانست اثبات مالکیت دفینه را کند متعلق به او می شود در غیر این صورت متعلق به مستخرج است و چون دفینه از اجزاء زمین نیست مالک نمی تواند در اثبات ادعای ملکیت به تابعیت دفینه از زمین استناد کند.
3- اموال مجهول المالک: اموالی هستند که مالک خاص دارند اما مالک آن ها معلوم نیست. این نوع اموال با اذن حاکم یا مأذون از طرف او به مصرف فقرا می رسد (ماده 28 قانون مدنی).
منظور از حاکم در اموال مجهول المالک، دادستان است.
* لقطه (مال پیدا شده) و ضالّه (حیوان گم شده) از اقسام مجهول المالک می باشند با این تفاوت که احکام خاص دارند (ماده 162 تا 172 قانون مدنی).
* لقطه شرایطی دارد : 1- سابقاً مالک داشته باشد 2- مالک، آن را گم کرده باشد. بنابراین مال مسروقه لقطه به شمار نمی آید. 3- مال گم شده در تصرف کسی نباشد 4- مالک از آن مال اعراض نکرده باشد زیرا اگر اعراض کند آن مال «مباح» می شود. در صورت شک، اصل عدم اعراض است.
* حکم لقطه از این جهت که در چه مکانی پیدا شده است متفاوت است:
1- لقطه در آبادی پیدا شود: 1. کمتر از یک درهم که وزن آن 6/12 نخود نقره باشد: می توان آن را بدون تعریف، تملّک نمود (ماده 162 قانون مدنی) 2. یک درهم یا بیشتر از یک درهم باشد: پیدا کننده موظف است به مدت یک سال آن را تعریف کند و اگر صاحب آن پیدا نشد می تواند به عنوان امانت نگه دارد یا در آن تصرف کند مگر علم به بی فایده بودن تعریف داشته باشد که در این صورت تکلیف به تعریف از او ساقط می شود (ماده 163 قانون مدنی).
2- لقطه در بیابان یا خرابه ای که خالی از سکنه است پیدا شود: می توان آن را تملّک نمود مگر معلوم شود: 1. مال عهد حاضر است: حکم لقطه در آبادی را خواهد داشت. 2. عتیقه و باستانی باشد: مال دولت است (ماده 165 قانون مدنی).
* لقطه با دو شرط مال یابنده است: 1- مالک خاص نداشته باشد. 2- اثر ملی و عتیقه نباشد: زیرا در این صورت مال «دولت» است.
* مالی که به صورت غیر اتفاقی پیدا می شود: مال قاصد حیازت (کارفرما) است نه کارگری که مال را پیدا می کند.
* حیوانات ضاله (ماده 170 تا 172 قانون مدنی).
* ضاله : بر خلاف لقطه، حیوان گم شده را نمی توان تملک نمود. بنابراین باید به مالک یا حاکم مسترد کرد و اگر مالک پیدا نشد حاکم آن را به مصرف فقراء می رساند.
* شرایط حیوان ضاله: 1- زنده باشد 2- مالک داشته و علم به اعراض مالک نباشد. 3- بدون تصرف باشد. 4- در چراگاه یا نزدیک آب نباشد. 5- متمکن از دفاع در برابر حیوانات درنده نباشد.